Günümüzde akademik camia bilgiyi doğrulamak, yayınların içerik ve niteliğini denetlemek ve akademik yükseltmelerde bir değerlendirme ölçütü sağlamak için sık sık ilgili alandan uzmanların hakemliğine başvurur. İyi ve doğru işleyen bir hakemlik süreci bilimsel çalışmaların niteliği açısından son derece önemlidir. Akademik çalışmaların değeri aslında bilimsel bir denetimden geçtikleri varsayımına dayanır.

Bir uzman olarak, size gönderilen alanınızdaki çalışmalar hakkında hakem raporları yazma sorumluluğunuz vardır. Hakemlik işini ciddiye alın. Alanınızdaki çalışmalara hakemlik yapmak literatürü takip etmenize yardımcı olur. Ayrıca değerlendirdiğiniz çalışma kendi araştırmalarınıza dair de bir iç bakış oluşturur.

Hakemlik bilimin ve düşüncenin kolektif doğasının bir gereği ve mekanizmasıdır. Hakemlik önünüzdeki yazının ötesinde, sizin de emek verdiğiniz bir bilimsel alanın kolektif ilerlemesi ve derinleşmesi adına yapılan bir iştir; bu nedenle değerlendirmenizin amacı kendi bilgi ve donanımınızı çalışma üzerinde ispatlamak olmadığı gibi, bilimsel alanınızı aşağı çekecek kadar zayıf bir değerlendirmeye de imkan vermemektir. Hakem olmanız, alanın niteliğini koruyacak ve yükseltecek bir niteliği haiz olduğunuz kabulüne dayanır. Hakemlik, bir bilgi paylaşımıdır. Bu bilgi paylaşımı sadece hakemlik yapanın yazara aktardığı tek yönlü bir paylaşım değil, aynı zamanda hakemin de yeni şeyler öğrendiği karşılıklı bir paylaşımdır.

Ancak günümüzde akademik yayın sayısının hızlı artışı göz önüne alındığında bu görevi hakkıyla yerine getirebilmek gittikçe daha önemli bir hal aldı. Bir çalışmayı değerlendirmek basitçe “kabul” ya da “red” vermek anlamına gelmez. Çoğu zaman çalışmayı yapan yazarların kendilerini geliştirmeleri için geri bildirimlere ihtiyaçları vardır ve hakem raporları bilimsel çalışmaların gelişmesi için bu temel işlevleri yerine getirir.

Faydalı bir hakem raporu yazmak için bir sistematiğe ihtiyaç vardır. Bu yazıda bu sistematiği ele alacağız.

1. Değerlendirmeyi Talep Eden Derginin/Kurumun Yapması Gerekenler

Bir uzmandan bir çalışmayı veya dosyayı değerlendirmeyi talep eden derginin veya kurumun faydalı bir hakem raporunun ortaya çıkması için üzerine düşen bazı görevler vardır.

(1) Uygun hakem belirlemek.

Bir derginin veya kurumun hakemlik sürecindeki en temel görevi çalışmanın içeriğine uygun hakem bulmaktır. Eğer çalışma alanında uygun hakem bulunamayacaksa değerlendirme sürecinin başlatılmaması hem yazar hem müessese için daha uygun olacaktır. Çünkü bir konuda yetkinliği olmayan bir akademisyenin hakemliği bütün sürecin işleyişini olumsuz etkileyecek haksızlıklara sebep olacaktır.

(2) Hakemden beklentileri açıkça ortaya koymak.

Değerlendirmeyi talep eden derginin veya kurumun hakeme kolay anlaşılabilir bir yönerge sağlaması gerekir. Yönergenin hiç olmaması kadar çok karmaşık olması da hakemliğin niteliğini düşürür. Değerlendirme talebiyle birlikte beklentilerin de iletilmesi gerekir. Genel olarak hakemlik süreçleri birbirine benzemekle birlikte her bir yayının veya kurumun kendine mahsus özel ilgileri ve önem verdiği hususlar olabilir. Örneğin sizin derginiz/kurumunuz metodolojiyi, teoriyi, literatür değerlendirmesini veya belirli bir tarzda çalışmayı önemsiyor ve hakemliğin de bu hususlardan birini veya birkaçını göz önünde tutularak yapılmasını talep ediyorsa bunu hakeme önceden iletmek süreci kolaylaştıracaktır.

(3) Değerlendirme sürecini kolaylaştırmak.

Sürecin iyi bir şekilde işleyebilmesi için akademik yayın süreçlerini idare etmek üzere geliştirilmiş dijital takip platformlarının kullanılması son derece önemlidir. Hatırlatmaların vaktinde yapılabilmesi, sürecin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için değerlendirme sürecini kolaylaştıracak form ve araçların sağlanması gerekir. Konuda yetkin bir akademisyenin hakemliğine başvurulması, sürenin de verimli kullanılmasını sağlayacaktır.

(4) Mahremiyeti muhafaza etmek.

Eğer hakemlik süreci bir kimlik mahremiyeti gerektiriyorsa bunu sağlamak ilgili kurumun sorumluluğundadır. Akademik dergiler genellikle çift taraflı kör hakemlik sürecini işletir. Yayınevleri ve projelerde ise genellikle hakem, yazarı bilir. Bazı durumlarda iki taraf da birbirinden haberdardır. Bunun için gerektiğinde yazarın ve hakemin kimliğinin birbirlerine karşı maskelenmesi özel önem taşır. Süreç bittikten sonra da bu mahremiyetin muhafaza edilmesi şarttır.

(5) Hakemle yazar arasında gerekli iletişimi sağlamak.

Hakemler değerlendirme sürecinde bazen yazarlardan ek bilgi veya açıklamaya ihtiyaç duyabilirler. Bu sürecin işletilmesi hakemliğin niteliğini artırmaya yardımcı olacaktır.

2. Hakemliği Kabul Etmeden Önce Şunlardan Emin Olun

Bilimsel yayınların geliştirilmesi için hakemliğin paha biçilmez bir değeri olduğunu belirtmiştik. Bunun için birkaç doğrunun bir araya gelmesi gerekir. Bir hakemlik teklifi aldığınızda kabul etmeden önce şu noktaları mutlaka kontrol etmelisiniz:

(1) Hakemliğinizin kapsam ve amacını yeterince anlamadan hakemlik teklifini kabul etmeyin.

Çalışmayı değerlendirmeden önce hakemliğin amaçlarını, kapsamını ve etkisini anlamak önemlidir. Bazen sizin hakemliğinize rutin bir prosedürü tamamlamak için başvurulmuş olabilir. Bu durumda hakemliğin kıymeti açığa çıkmaz, bilinmez veya aranmaz. Bu nedenle, aldığınız tüm mektupları ve formları okuyarak başlamalısınız. Hakemliğin kapsamına ilişkin bilgiler de dahil olmak üzere, okumanız gereken belirli yönergeler veya kılavuzlar olabilir. Bunların hakemlik teklifiyle birlikte size gönderildiğinden emin olun. Kılavuzlar, gözden geçirmeniz istenen çalışmanın türüne bağlı olarak farklı olabilir. Örneğin nicel ampirik çalışmalar ile nitel çalışmalar aynı kriterlerle değerlendirilmez. Ya da bir kitaba hakemlik ile bir makaleye hakemlik aynı şekilde yapılmaz. Çalışmayı bu talimatları ve yönergeleri göz önünde bulundurarak okumalısınız.

(2) Hakemlik yapacağınız çalışma/dosya hakkında yeterli bilgi sahibi olmadan hakemliği kabul etmeyin. 

Değerlendirilmek üzere gönderilen çalışmaların uygun ve açıklayıcı bir özetini görmeden hakemlik teklifini kabul etmeyin. Bu açıklamada araştırmanın yeniliği, içeriği, metodu ve önemi hakkında bilgi verilmelidir. Eğer size gönderilen özet bu konular hakkında yeterince bilgi vermiyorsa sizinle temas kuran kişi veya kurumlardan daha fazla bilgi talep edin. Hakemlik yapacağınız çalışmanın sizin de ilginizi çekmesi son derece önemlidir.

(3) Uzmanlık alanınızda kalmaya özen gösterin. 

Hakemliğinize başvurulan çalışmanın sizin çalışma ve uzmanlık alanınızda olduğuna özel olarak dikkat ediniz. Zira hakem denetimi akademik çalışmaların sigortasıdır. Eğer talep edilen değerlendirmeleri yapabilecek yeterlilikte değilseniz hakemliği kabul etmeyiniz.

(4) Mahremiyetin garanti altında olduğundan emin olun.

Hakemlik sürecinin ve mekanizmasının mahremiyeti garanti etmesi son derece önemlidir. Sizin ve yazarın karşılıklı mahremiyetini garanti etmeyen hakemlikleri kabul etmeyiniz. Akademik dergilerde genellikle çift taraflı körlük garanti edilir. Bu süreç değerlendirmenin gayrişahsi olması için önemlidir. Size başvuran yayının bu süreci garanti edip etmediğine özel olarak dikkat ediniz.

(5) Etik ihlal olmadığına dikkat edin. 

Çift taraflı kör hakemlik gerektiren bir süreçte eğer yazarı veya çalışmayı önceden biliyorsanız, ya da çalışmada yazarın kimliğini açığa çıkaracak bilgiler varsa bu kör hakemliğin işlemesine manidir ve bazı durumlarda etik ihlallere yol açabilir. Bu durumda hakemliği kabul etmemeniz gerekmektedir.

(6) Çıkar çatışması olmaması gerekir.

Hakemliğini yapacağınız çalışmayı gerçekleştiren adaylar ile bir çıkar çatışması olmaması değerlendirmenin tarafsızlığı için şarttır. Sizinle çalışan, aranızda dostluk, rekabet veya husumet olan kişilerin çalışmalarını değerlendirmeniz tarafsızlık ilkesine aykırıdır. Çıkar çatışması olan çalışmalara hakemlik yapmayı kabul etmeyin.

(7) Değerlendirmesini yaptığınız çalışmayı gerçekleştiren araştırmacının sizin isminizi görüp görmeyeceğinden emin olun.

Genellikle kitap hakemlikleri ve akademik yükseltme dosyalarında “kör hakemlik” uygulanmaz. Hakem çalışmayı yapanın kimliğini bilir ve yazar da değerlendiren hakemi görebilir. Bu tür hakemliklerde raporunuzu buna göre şekillendirmeyi unutmayın. Eğer isminizin açıklanmasını istemiyorsanız bunu hakemliği kabul etmeden önce ilgili yayına/kuruma bildiriniz.

(8) Yeterli vakit verildiğinden ve vakte riayet edebileceğinizden emin olun.

Günümüzde araştırmacıların en önemli şikayetleri arasında değerlendirme süreçlerinin çok uzun olması başta geliyor. Bir çalışmanın bazen aylarca hakem değerlendirmesinde kalması güncelliğini kaybetmesine yol açabilir. Meşakkatli başvuru süreçleri ve uzun değerlendirme süreleri araştırmacıların yeni çalışmalar yapma konusundaki motivasyonunu olumsuz etkilemektedir. Ayrıca bu tür süreçler editörlerin de işlerini yapmasını zorlaştırır. Dolayısıyla hakemliğin vaktinde gerçekleştirilmesi süreçlerin iyi işlemesi için son derece önemlidir. Bu sebeple hakemliği kabul etmeden önce değerlendirmeyi yapmak için yeterli vaktinizin olduğundan ya da hakemliğe yeterli vakit ayırabileceğinizden emin olunuz. Bu vakti ayırmanızın sizin de çalıştığınız alanın gelişimi için son derece önemli olduğunu da unutmayınız. Eğer yeterli vaktiniz yoksa veya belirtilen vakte yetiştirmeniz mümkün değilse alternatif hakemler önermeniz çok yardımcı olur.

3. Hakem Raporunun Yapısı

Bir çalışmaya veya başvuruya hakemlik yapmayı kabul ettikten sonra faydalı bir rapor yazmak gerekmektedir. Bunun için dikkat edilmesi gereken bazı basit kurallar bulunmaktadır.

Hakemlerden genellikle belirli standart sorulara cevap verecekleri bir form doldurmaları istenir. Ancak genel bir derecelendirme içeren bu form yeterli değildir ve hakemlerin karar verecek kişilere yardımcı olacak daha ayrıntılı bir değerlendirme raporu eklemek gerekir.

Faydalı bir hakem raporu için en kullanışlı yapı, çoğu teknik raporda olduğu gibi bilgileri en önemliden en az önemliye doğru sıralamaktır. İyi yapılandırılmış bir hakem raporunda öncelikle ilgili editör veya kuruma tavsiyeler belirtilir ve akabinde bu tavsiyeye temel teşkil eden hususlar gerekçelendirilir. Ana eleştiri ve analizlerin yanı sıra daha küçük önerilerin raporun sonunda maddeler halinde verilmesi de takibi kolaylaştırır. Buna göre, bir hakem raporunun sırasıyla çalışmanın eleştirel incelemesi; değerlendirme, küçük yorumlar ve nihayet tavsiye cümlesini içerecek şekilde dört alt kısımdan oluşması gerekir. Metnin bütününde eksikleri tespit eden ancak metni daha nitelikli hale getirecek bir anlayışın ve üslubun birlikte var olması son derece önem arz etmektedir.

(1)  Çalışmanın Eleştirel İncelemesi (250-400 Kelime)

Başvuran çalışmayı özetlemekten ve içeriğini editöre tekrar anlatmaktan imtina edin. Zira hakemin uzmanlığı basit bir özetlemenin ötesine geçmeyi gerektirir. İlgili editör veya kurumun çalışmayı değerlendirme sürecine alma kararını vermeden ve size göndermeden önce bir ön değerlendirme yaptığını ve bu nedenle çalışma hakkında bilgi sahibi olduğunu unutmayın.

Bir hakemin bakması gereken en önemli nokta ilgili çalışmanın literatüre ve alana katkısının önemli olup olmadığını belirlemektir. Değerlendirmenize başvurulan çalışmanın halihazırda var olan literatüre ne tür katkılar yaptığını belirlemek sizin işiniz. Bu sebeple çalışmayı sizin de uzmanı olduğunuz ilgili literatüre başvurarak incelemek için bir tartışma yapmak gerekir. Çalışmaların kabul edilmesi genellikle bu konuda olumlu bir değerlendirme almasına bağlı olacaktır.

Raporunuza çalışmanın ana hatlarını kendi kelimelerinizle tasvir ederek başlayabilirsiniz. Bunu yapmak araştırmacının katkısını daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır. Bu süreçte, çalışmanın belirli bir yönü hakkında yazarın görüşüne katılıp katılmadığınızı keşfedebilir ve belirli bir varsayımın önemini vurgulamayı veya bulguların farklı bir yorumunu sağlamayı önermeyi düşünebilirsiniz. Ancak amacın çalışmayı özetlemek değil ana katkısını vurgulamak olduğunu unutmayın.

Özgün bir çalışmanın ilgili literatüre yapması beklenen katkıları en genel hatlarıyla şunlardan biri ya da birkaçıdır:

— Bir çalışma içinde yer aldığı literatüre kavramsal ve kuramsal katkı sağlayabilir. Yeni kavram ve kuramların geliştirilmesi akademik alanın gelişimi için hayati bir katkı sağlayacaktır.

— Bir çalışma ilgili alanda veya konuda yeni bir metodoloji oluşturabilir veya yeni bir metodolojiyi uygulayabilir. Yeni metodolojiler ve uygulamalar mevcut bilgi birikimini katlayarak artıracak bir yenilik getirecektir.

— Bir çalışma daha önce bilinmeyen yeni bir bilgi ortaya çıkarabilir. Bu anlamda bir çalışmanın özgün bir araştırmaya veya yeni bir veriye dayanması literatür için önemli bir katkıdır.

— Bir çalışma daha önce bilinen bilgileri başka bir perspektiften yeni bir yorumla sunabilir.

— Bir çalışma alandaki yaygın bilgileri veya perspektifi test edip doğrulayabilir veya yanlışlayabilir.

— Bir çalışma, bilindik bir teori ve metodoloji bağlamında dönemsel bir durumu ve yeni etkileri tespit edebilir, daha önceki literatürle karşılaştırmalar yapabilir.

Bu anlamda bir çalışmanın literatüre özgün ve yeni bir katkı sunduğunu belirlerken bu katkının yukarıda belirtilen noktalardan hangisini veya hangilerini içerdiğini belirtmek gerekmektedir. Bu katkıların nasıl geliştirileceğini belirtmek hakem raporunun en faydalı kısmı olacaktır. Eğer bir çalışma bu tür bir katkı yapmıyor ve mevcut bilgileri tekrarlıyorsa hakemin bunu açık bir şekilde gerekçelendirerek anlatması gerekir.

Bir çalışmanın literatür içinde konumlandırılması önemlidir. Hakem raporunda bu konudaki değerlendirmeye yer vermek gerekir. Bu sebeple ilgili literatürde çalışmanın katkısının tam olarak ne olduğunu değerlendirmek üzere siz de literatüre başvurmaktan çekinmeyin. Ancak burası alanda kendi bilginizi gösterme yeri değildir.

Ampirik verilere dayanan çalışmalarda verinin kaynağı, biçimi, içeriği ve de analiz teknikleri önemlidir. Bu tür çalışmalarda teorik modelin doğru seçilmesi, kullanılan formüllerin açıklanması, denklemlerin doğru kurulması, kullanılan parametrelerin uygunluğu ve analiz sürecinin iyi bir şekilde yansıtılması, sonuçların doğru ve kapsayıcı bir şekilde açıklanıp yorumlanması beklenmektedir. Siz de hakem olarak bu noktalara odaklanın her birini bir-iki cümle ile özetleyin.

(2)  Çalışmanın Değerlendirilmesi (300-400 Kelime)

Hakem raporunun bu kısmı yapılan incelemeden hareketle çalışma hakkındaki kendi analizlerinizi ortaya koyma yeridir. Burada her şeyden evvel çalışmanın güçlü ve zayıf yönler konusunda net olun. Yorum ve değerlendirmelerinizi yapacağınız yer burasıdır.

Yazar konu hakkında sizin düşündüğünüzden çok daha fazla zaman harcadığı ve çalışmasıyla artık “özdeşleştiği” için muhtemelen sadece çok net ve temelli değerlendirmelere ikna olacaktır.

Değerlendirdiğiniz çalışma eğer kuramsal bir çalışmaysa, değerlendirmenize önemli çıkarımlar için gerekli olduğuna inandığınız tüm varsayımları (çalışmada olan ve olmayan) listeleyerek başlayın ve bunların akla yatkınlığını ve önemini değerlendirin. İlgili çalışmanın varsayımlarını analiz etmek en faydalı yoldur. Bu varsayımlar doğru seçilmemişse çalışma genellikle boşlukta kalmıştır.

Değerlendirmeye konu olan bir ampirik çalışmaysa bu anlamda bir iç geçerlilik ve dış geçerlilik analizi yapmak gerekir. Bu anlamda ampirik bir çalışmanın kendi ortaya koyduğu neden-sonuç analizlerinin tutarlı olması gerekir. Ayrıca bu çalışmanın kendi varsayımlarının ötesinde dış dünya için mevcut soruları yanıtlamak için kullanışlı olması gerekir. Hakemler genellikle dış geçerlilikten çok iç geçerlilik hakkında değerlendirmeler yaparlar. Bunun için seçilen metodolojiyi, kullanılan veri ve teknikleri, bulunan sonuçların doğruluğunu değerlendirmek gerekecektir.

Bununla birlikte, sırf siz kendiniz yapabildiğiniz için değerlendirdiğiniz çalışma için çok da gerekli olmayan ek analizler ve yorumlar istemenin cazibesine kapılmayın. Çalışmadaki değerlendirme perspektifi, metodoloji, analiz veya yorumun değişmesinin ya da belirli bir yönde geliştirilmesinin çalışmayı nasıl geliştireceğini bir paragrafta anlatmaya odaklanın.

Değerlendirilen çalışmalarda hakemlerin belirli değişiklikler ve geliştirmeler istemesi normaldir ve hatta gereklidir. Ancak çoğu hakem raporunda revizyonların düzeyleri birbirine karıştırılmaktadır ve de yazarları ikilemde bırakmaktadır. Bu sebeple değerlendirmenizde talep ettiğiniz revizyonları ikiye ayırmak faydalı olacaktır. Bazı öneriler, yazıya zenginlik katabilecek yönleriyle yazara iletilebilir, ancak metin bütünlüğü açısından eklenip eklenmemesi yazarın inisiyatifine de bırakılabilir.

Bazı değişiklik talepleri tartışılamaz önemdedir. Çalışmada şu sorulara yanıt arayabilir ve görüşlerinizi bu çerçevede sunabilirsiniz.

Biçimsel sorular

— Başlık çalışmanın içeriğini yansıtıyor mu?

— Özet, çalışmanın temel bilgilerini içeriyor mu?

— Çalışma yeterli ve uygun bir uzunlukta mı?

— Çalışmanın bölümleri ve alt bölümleri anlamlı, gerekli ve birbiriyle ilişkili mi?

Amaca dair sorular

— Çalışmanın amacı açık ve net bir şekilde belirtilmiş mi?

— Çalışmanın iddiaları açık ve anlaşılır mı?

— Çalışma alanınızdaki araştırmacılar için ne kadar değerli?

— Çalışma önemli mi? Yazarlar bunun neden önemli olduğunu veya alana ilişkin anlayışımızı nasıl geliştirdiğini açıklıyor mu?

— Çalışma orijinal mi? Yeni bir bakış, teknik ve malzeme içeriyor mu? 

Çerçeveye dair sorular

— Teorik çerçeve net bir şekilde belirlenmiş mi? Seçilen model tutarlı mı? Kavram seti uygun ve derinlikli mi?

— Kullanılan yöntem ve teknikler araştırma sorusuna, konunun kapsamına, toplanan ve incelenen veriye, kullanılan teoriye ve ileri sürülen iddialara uygun mu?

— Arka plan sağlamak ve çalışmayı bir bağlama oturtmak için literatür tartışması yeterli ve kapsayıcı mı? Literatürün değerlendirilmesi bir derlemenin ötesine geçebilmiş mi? Alana katkıda bulunanlara uygun atıflar verilmiş mi? Mutlaka yararlanılması gereken temel kaynaklar hangileridir?

Analize dair sorular

— Sonuçlar kanıtlarla destekleniyor mu? Desteklenmeyen iddialar var mı?

— Sonuç, öğrenilenleri ve bunun neden ilginç ve faydalı olduğunu özetliyor mu?

— Formüller, hesaplar ve istatistikler doğru mu?

— Şekiller ve tablolar doğru ve bilgilendirici mi? Gereksiz ya da eksik şekil ve tablolar var mı?

— Araştırmacı, çalışma nesnesiyle kendi konumu arasındaki ilişkinin, analize ve çalışmanın tamamına bir etkisi olup olmadığını kontrol etmiş mi? Bu kontrolün gereği olarak nesnesini kurarken ve incelerken metodolojik dürüstlük, bazı iddia ve bulgularda ihtiyat sergiliyor mu?

— Çalışma, ortaya koyduğu analizin imkan verdiği ileri araştırma ve geliştirme alanlarını belirtiyor mu? Çalışmanın sınırlılıkları ifade edilmiş mi?

Üslup ve anlatımla ilgili sorular

— Çalışmanın dili düzgün ve güzel mi?

— Çalışmada teknik jargon kullanımı dengeli mi? Alanın gereği olarak terminoloji bu çalışmayı anlaşılmaz mı kılıyor, anlaşılır mı?

— Çalışmanın cümle ve paragraf yapısı, taşıdığı mesaj ve içeriğe göre fazla kısa veya fazla uzun mu?

— Çalışmada gereksiz bir cümle, yan cümle, tekrar cümlesi, niteleme veya ifade var mı? Daha kısa ve özlü ifade edilecek bir şeyi anlaşılmaz şekilde veya defaten ifade etmiş mi?

— Çalışma medya, siyaset, bürokrasi ve piyasa dilinden ne kadar arındırılmış? Çalışmada bu sektörlerden sızan basmakalıp kanaatler, sahte kavramlar, ezber fikirler var mı?

— Metnin bütününde bir anlatı bütünlüğü sağlanabilmiş mi?

Bir çalışmayı değerlendirirken tüm bu soruları göz önünde bulundurmalısınız. Çalışmanın yayıma uygun bir hale getirilmesi için bu sorulara olumlu yanıt verilecek bir şekle getirilmesi gerekmektedir. Çalışmayı gerekli standartlara getirmek için neye ihtiyaç duyulduğu konusunda net olun.

Bazı değişiklik talepleri ise çalışmanın yapısına ve katkısına dair değil, tercih ve zevklere dairdir. Bunlar yazarın üzerinde düşünmesi gereken noktaları içerir. Bunları belirterek yazarın takdirine bırakabilirsiniz.

— Çalışmanın yazım tarzı ve sunumu sizin tarzınızla uyuşmayabilir ancak yine de geçerli akademik tarzlardan birisiyse bunu belirtebilir ama yazarı zorlamazsınız. Kendi üslubunuzu yazara dayatmaktan uzak durmak gerekir.

— Siz bazı değişikliklerin yapılmasının çalışmayı iyileştireceğine inanıyorsunuz ancak yazarın geçerli nedenlerle sizinle aynı fikirde olmadığını da görüyorsanız görüşlerinizi belirtmekten çekinmeyin ama uygulanmasını yazara bırakın.

(3)  Küçük Yorumlar (100-200 kelime)

Hakem yazının redaktörü ya da musahhihi değildir. Yine de akademisyenler okuma alışkanlıkları gereği çalışmaları değerlendirirken dilsel ve biçimsel düzeltmeler yapmaya meyillidir. Sizin çalışmaya katkınızın bunların çok ötesinde olduğunu unutmayın. Ama yazarın fark etmediği bariz hataları kısa notlar ve yorumlar şeklinde raporun sonunda listeleyebilirsiniz.

— Çalışmadaki her yazım veya dilbilgisi hatasını düzeltmeye gerek yoktur. Bununla birlikte, bilimsel anlamın belirsiz olduğu durumlarda belirtmekte fayda var. Dil açısından gözden geçirilmesi gerekliliğini belirtip bir iki bariz örnekle yetinin.

— Formüller ve analizlere dair alternatif gösterim önerilerinizi burada kısaca belirtin.

— Başlıklandırma ve sunum tarzına dair önerilerinizi kısaca belirtin.

 

(4)  Tavsiye Cümlesi (10-15 kelime)

Raporunuza sizin hakemliğinize başvuran mercie yönelik alınmasını tavsiye ettiğiniz karar ile ilgili olarak bir açık ve anlaşılır bir tavsiye cümlesi ile başlayınız. Bu tavsiye genellikle doğrudan kabul, küçük düzeltme, kapsamlı düzeltme ve ret seçeneklerinden birisini içerir. Ama bu tavsiyenizi raporunuzda gerekçelendirdiğinizden emin olun. Raporunuzdaki eleştiri ve analizinizin tavsiyenizle uyumlu olmasına özen gösterin.

Sizin değerlendirmeniz aslında sadece editöre veya editörler kuruluna bir tavsiye niteliğindedir. Nitelikli yayınlar ve kurumlar hakem raporlarını genellikle dikkate alırlar. Ancak editörlerin bazen sizin raporunuzdaki tavsiyenizden farklı kararlar vermesi söz konusu olabilir. Bu durumda çalışmanın çoğu kez birden fazla hakeme gönderildiğini ve diğer hakemlerin görüşlerinin farklı olabileceğini unutmayın.

Sizin hakem olarak vazifeniz raporunuzu yolladığınızda sona erer. Yine de çok ikna edici bir rapor yazdığınızı düşünüyorsanız ve karar sizin raporunuzun aksine çıkmışsa bu konuda ilgili yayın veya kurumdan açıklama talep edebilirsiniz.

4. Faydalı Bir Hakem Raporu Yazmak İçin Basit İpuçları

(1) Hakemliğin sınırlarını iyi bilin.

Hakemlik talebinin gerekçe ve amacına uygun davranmak için öncelikle hakemlik beklentisinin sınırlarını kavrayın.

(2)  Çalışmanın sınırlarına ve amaçlarına sadık kalın.

Bu sebeple çalışmanın kendini sınırlandırdığı alan ve perspektifi baştan iyi belirleyin. Siz mevcut çalışmayı değerlendirmek üzere görevlendirildiniz ve çalışmanın sınırlarında kalmanız önemli. Yazardan çalışmanın amaç ve hedeflerine uymayan aşırı taleplerde bulunmak hakemliğin faydasını azaltır.

(3) Doğru ve geçerli yorumlar sağlayın.

Çalışmaya yaptığınız yorumlar ve değerlendirmeler tavsiye edeceğiniz karardan daha önemlidir. Zira kararı verecek kişi veya kurul sizin yorumlarınıza dayalı olarak süreci daha iyi yönetebilir. Yorumlarınızın kararı verecek kişilere yardımcı olacak detayda olduğundan emin olun.

(4)  Herhangi bir eleştiride spesifik olun.

Sadece “bu sonuç yanlış” veya “bu çıkarım hatalı” demeyin; bunun neden yanlış, hatalı veya eksik olduğunu açıkça belirtin.

(5)  Kelimeleri doğru seçin ve nazik olun.

Raporunuzu yazarın yüzüne karşı yüksek sesle okuduğunuzu düşünerek yazın. Raporunuzda kişiselleştirilebilecek değerlendirmelerden, şık olmayan ifadelerden, açık olmayan imalı göndermelerden kaçının. Raporunuzda kibar olun ve fikirlerinizi nazik bir şekilde ifade etmenin bir yolunu bulun. Unutmayın sizin vazifeniz yazarı değerlendirmek değil, çalışmayı değerlendirmek.

(6)  Uygunsa olumlu rapor vermekten yüksünmeyin.

Bazı insanlar kendilerinden “olumlu” bir rapor veya değerlendirme almanın zorluğu ile övünürler. Ama unutmayın mükemmeliyetçilik başkalarının çalışmalarını değerlendirirken değil sizin kendi çalışmalarınıza uygulamanız gereken bir kriterdir. Dolayısıyla eğer bir çalışma gerçekten iyi ise bunu belirtmekten çekinmeyin.

(7)  Yazara karşı adil olun.

Bir çalışmanın açıklarını görmek o çalışmayı bütüncül olarak değersizleştirmez. Yazar sizin ortağınız ve işbirlikçinizdir. Dolayısıyla ona karşı adil olmaya ve önemli revizyonlarla kolayca düzeltilebilecek olanları birbirine karıştırmayın. Eğer ben olsaydım nasıl yazardım diye bakmayın. Unutmayın sizin tarzınızı eleştirecek başkaları her zaman vardır.

(8) Gizlilik sorumluluklarınızın farkında olun.

Değerlendirdiğiniz çalışmalar size mahfuzen gönderilmiştir. Bu çalışmalardan ve kendi değerlendirmelerinizden başka ortamlarda asla bahsetmeyin.

 

Hakemlik Yaparken Kısaca Dikkat Edilecek Hususlar

BUNLARI YAP Gönderilen talimatları izle. Tarafsız ve nesnel ol. Yazarı değil çalışmayı değerlendir. Açık ve anlaşılır ol. Tutarlı olmaya özen göster. Vakte riayet et. Gizliliği koru.

BUNLARI YAPMA Çalışma ilgini çekmiyorsa hakemlik yapma. Yazarlarla asla doğrudan iletişime geçme. Açıklama ve kanıt sunmadan eserle ilgili beyanlarda/iddialarda bulunma. Yazarı kişisel olarak eleştirme. Nazik olmayan ifadeler kullanma. Neden göstermeden editöre çalışmayı kabul etmeyi veya reddetmeyi tavsiye etme.